Multimedia Μνήματα & Interactive Μνήμη: Τι γίνονται τα προφίλ και τα data σου όταν μας αφήσεις χρόνους. Η μετάλλαξη της μνήμης

Read the above in english.

Κάθε πρωί που ξυπνάς, ανοίγεις το αγαπημένο σου κοινωνικό δίκτυο, πχ Facebook ή Instagram και περιδιαβαίνεις στις ζωές των άλλων:

Α, αυτή εδώ πήγε στη θάλασσα με το σκυλάκι της (δώσε μια καρδούλα), ο άλλος φωτογραφήθηκε στο club με 2 μοντέλα (έ, ένα WoW το αξίζει), να και ο τρίτος που «αντιστάθηκε» μέσα από το πληκτρολόγιο του, παίρνοντας θέση και λέγοντας την άποψη του (ένα είδος απόλαυσης είναι και αυτό, χάρισε του ένα angry για να συν-αγωνιστείς κι εσύ).

Σχεδόν κάθε πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας παρελαύνει μπροστά στα μάτια σου καθώς σκρολάρεις ανάμεσα στα διάφορα προφίλ των επαφών σου.

Φαντάσου όλο αυτό το «τοπίο», κυριολεκτικά σαν ένα τοπίο. Να, σαν τον περίφημο «Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων» του Ιερώνυμου Μπος: Άλλοι εδώ κάνουν αυτό, παρακάτω ένας άλλος επιδίδεται σε κάτι διαφορετικό, σαν ένα πανόραμα του (απολεσθέντος για τον Μπος) παραδείσου. Βέβαια, ορισμένοι ιστορικοί τέχνης του 20^ου αιώνα δεν το θεωρούν πανόραμα αλλά μια ηθική προειδοποίηση, όμως αυτό στην δική μας αναλογία, ας το αφήσουμε στην άκρη. Όχι ότι δε θα μπορούσαμε να δούμε έτσι και το δικό μας τοπίο αλλά ας κρατήσουμε μόνο το χαρακτηρισμό του συγγραφέα Peter Beagle, που μιλά για «ένα μέρος γεμάτο με το μεθυστικό αέρα της τέλειας ελευθερίας». Ένας κήπος ελεύθερης έκφρασης κι εμπειρίας λοιπόν.

Φαντάσου τώρα κάτι άλλο, όπως εσύ περιηγήσε σε αυτόν τον κήπο, να βλέπεις αριστερά και δεξιά, ανάμεσα στα προφίλ των ζωντανών, και κάποιους νεκρούς! Ανατριχιαστικό;

Για ρίξε μια δεύτερη ματιά στην social εκδοχή του πίνακα (άφησα μόνο το κεντρικό του πάνελ). Ίσως διακρίνεις και κάποιους σταυρούς [₊]. Ζητώ συγγνώμη για την ιερόσυλη διπλή παραποίηση που του έκανα.

Το μόνο Δεδομένο

Το μόνο δεδομένο είναι ότι μια μέρα (ή μια νύχτα, αν είσαι τυχερός και φύγεις στον ύπνο σου), θα πεθάνεις!

Τι θα (απο)γίνουν λοιπόν τα δεδομένα σου και τα προφίλ σου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Όπως αναρωτήθηκε πριν χρόνια και ο Tim Herrera στους New York Times (1), είναι η ψηφιακή σου ζωή έτοιμη για τον θάνατο της;

Δεν θα ασχοληθούμε εδώ με το πώς να είσαι σίγουρος ότι διεγράφησαν όλα σου τα δεδομένα, υπάρχουν άλλωστε τόσα tutorials γι’ αυτό. Ούτε θα πούμε λεπτομερώς και επακριβώς τις πολιτικές του κάθε μέσου. Θα αναφέρουμε κάποιες βασικές πληροφορίες, κυρίως για να δούμε το θέμα από, επιτρέψτε μου, ανθρωπολογική σκοπιά. Ή ας πούμε, καλύτερα, από ανθρώπινη σκοπιά, για να αποφύγω και τις αστοχίες. Βασικά, θα θέσουμε… βασικά ερωτήματα.

Data εἶ καί εἰς Data (stores) ἀπελεύσει.

Διότι εσύ μπορεί να μας αφήσεις χρόνους, τα δεδομένα σου όμως όχι! Οι εταιρείες θα τα έχουν και μετά τον θάνατο σου, με δική σου μάλιστα απόφαση. Πότε το έκανες αυτό; Όταν έδωσες την έγκριση σου, πχ στο Facebook Data Policy να αποθηκεύει τα δεδομένα σου «μέχρι να μην είναι χρήσιμα στις υπηρεσίες και τα προϊόντα του Facebook ή μέχρι να διαγραφεί το προφίλ σου, όποιο από τα 2 έρθει πρώτο»!

Όπως θα είδες και στο πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Netflix, The Great Hack, σε «τσιμπάνε» σε 7500 σημεία (θυμάμαι καλά;) σκιαγραφώντας το προφίλ σου! Οι τεχνολογικοί κολοσσοί μαζεύουν τα πάντα.  Από τις αναζητήσεις σου, τις αγορές σου, το σερφάρισμα σου, τα τσέκιν σου. Ακόμα κι αν δεν έχεις προφίλ, εκείνοι έχουν τον τρόπο τους και σου έχουν ήδη φτιάξει ένα [βλ. τα σκιώδη προφίλ του Facebook (2)].  

Κι όσο εσύ αναρωτιέσαι αν το βιολογικό σου σώμα θες να το κάψουν, να το θάψουν, να το σκορπίσουν στο Αιγαίο, να το φυλάξουν σ’ ένα βαζάκι στο σαλόνι του πατρικού σου σπιτιού στο χωριό, τα δεδομένα σου θα παραμένουν κλειδωμένα σε κέντρα δεδομένων που φυλάσσονται από σαρωτές με ανίχνευση της ίριδας, από υπέρυθρες κάμερες και εκπαιδευμένους φύλακες.

Τα δεδομένα σου θα παραμείνουν, ασφαλή μην ανησυχείς. Όπως λέγεται στην νεκρώσιμη ακολουθία για την μοιραία κατάληξη του (χωματένιου) ανθρώπου, «Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει», έτσι και τα δεδομένα σου, data είναι και σε Data αποθήκες θα καταλήξουν.

Γιατί μπορεί για σένα να είναι στιγμές ζωής αλλά όπως καταλαβαίνεις, για τις εταιρείες είναι σκέτα data. Και θα τα χρησιμοποιήσουν για να επεκταθούν, να εκπαιδεύσουν αλγόριθμους, να βελτιστοποιήσουν την απόδοση των εργαλείων τους.

Για το «καλό» των επόμενων γενεών, φυσικά. [Η προστασία των δεδομένων μας ως ανθρώπινο δικαίωμα για το οποίο θα κληθούμε να δώσουμε μάχες, δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος άρθρου. Χρήζει ξεχωριστής αναφοράς].

Τα νέα multimedia μνήματα

Λένε ότι ο άνθρωπος πεθαίνει όταν πάψει να τον μνημονεύει ακόμα και ο ένας άνθρωπος που είχε απομείνει να τον θυμάται.

Θα ισχύει όμως, ακριβώς έτσι, κάτι τέτοιο; Εδώ και 20 χρόνια ψηφιοποιήσαμε τις ζωές μας καθιστώντάς τες «αθάνατες». Πόσο πολύ θα επιδράσει όλο αυτό στην μνήμη πια που θα έχουμε (αφήσει) για τους άλλους. Όσο τα formats γίνονται όλο και πιο «ζωντανά», τόσο η μνήμη ενός νεκρού γίνεται… παρουσία. Mετά τα data, πόσο θα αλλάξουν την φύση της ανθρώπινης μνήμης, τα ίδια τα προφίλ των νεκρών;

Σύμφωνα με μια έρευνα του Ινστιτούτου διαδικτύου του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο στο Big Data & Society (3). Εκεί συνδυάζοντας δεδομένα όπως ο ρυθμός αύξησης των χρηστών του Facebook, η αύξηση του πληθυσμού και η προβολή των δεικτών θνησιμότητας σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, σε πολύ λιγότερο από 50 χρόνια, τα Facebook προφίλ νεκρών θα είναι περισσότερα από των ζωντανών.

Μνήμα ίσον μνήμη, γι’ αυτό και τα προφίλ αυτά θα είναι τα νέα μνήματα! Multimedia μνήματα! Ήδη υπάρχουν στο Facebook (4) τα Memorialized accounts, οι αναμνηστικοί λογαριασμοί ή λογαριασμοί μνήμης. Έχουν ένα “Remembering” δίπλα στο όνομα σου, οι φίλοι σου θα μπορούν να μοιράζονται memories στον τοίχο σου. (Μη φοβάσαι, η επαφή που εσύ θα έχεις υποδείξει να διαχειρίζεται το προφίλ σου μετα θάνατον, δε θα μπορεί να διαβάσει τα μηνύματα σου). Το ίδιο περίπου και στο Instagram.

Στην Google μπορούν να απενεργοποιήσουν το προφίλ σου οι (μέχρι 10) άνθρωποι που εσύ θα δηλώσεις (εδώ μπορούν να διαβαστούν τα μηνύματα σου αν έχεις δώσει την άδεια από πριν). Στο twitter είναι πιο απροετοίμαστοι για την (κακιά την) ώρα: Ένας δικός σου μπορεί πιστοποιώντας τον θάνατο σου να διαγράψει το προφίλ σου. Άντε το πολύ πολύ να εξεταστεί αν θα αφαιρέσει το Twitter τη φωτό σου βάσει “παραγόντων δημοσίου συμφέροντος όπως η αξιοποίηση του περιεχομένου”. Linkedin, Snapchat και Tumblr δεν έχουν προγραμματίσει κάτι για τον θάνατο σου αν και σε αυτά υπάρχει διαδικασία διαχείρισης του λογαριασμού εκ των υστέρων.

Γενικά, θα είναι όλα πιο εύκολα αν δηλώσεις ένα πρόσωπο που θα διαχειριστεί το προφίλ σου μεταθανάτια. Είναι και αυτό μια προετοιμασία για το θάνατο σου, σαν τη διαθήκη.

Αν λοιπόν αποφασίσεις να διαγραφούν τα προφίλ σου μετά το θάνατο σου, δε θα στερήσεις από τους δικούς σου ανθρώπους ένα μνήμα-timeline; Δε θα τους αφήσεις χωρίς αυτή τη νέου είδους μνήμη; Ίσως και την ανθρωπότητα από πολλά περισσότερα…

I give “Likes” to dead people

O Kenny Worden στο εξαιρετικό άρθρο του στο Medium (5) αναρωτιέται αν πρέπει να διαγράψουμε τα προφίλ μας όταν τινάξουμε τα πέταλα και σημειώνει πώς από τα σπήλαια περάσαμε στις επιχειρήσεις: Οι άνθρωποι των σπηλαίων μάς άφησαν πίσω τους την κληρονομιά τους στους τοίχους… των σπηλαίων. Έτσι έχουμε μια εικόνα της καθημερινής τους ζωής: Επικίνδυνα ζώα, κυνήγι, ουρλιαχτά, φωτιές, κρύο. Οι περιστάσεις αυτές, ανάγκασαν τους ανθρώπους να συσπειρωθούν για την κοινή τους προστασία. Έτσι δημιουργήθηκε η κοινωνία.

Όπως οι πρόγονοι μας, έτσι κι εμείς μπορούμε να αφήσουμε την κληρονομιά μας, την ιστορία της ζωής μας, το Timeline της, προτείνει ο Worden. «Ας βάλουμε σκοπό να είναι αξιομνημόνευτη, να την αφηγηθούμε με τρόπο που θα παραμείνει αξέχαστη. Στον θάνατο ας μη γυρεύουμε ιδιωτικότητα γιατί η ιδιωτική ζωή έχει μέσα της την ψυχή ενώ ο θάνατος όχι. Στον θάνατο δεν έχουμε να κρύψουμε τίποτα ή να ντραπούμε. Αντίθετα, ακολουθώντας το αναπόφευκτο τέλος μας, ας παραδώσουμε εαυτούς με απόλυτο τρόπο στην προσπάθεια της κοινωνίας να πάει μπροστά.»

Σαφώς και, στο τέλος, μιλάει γι’ αυτό που λέγαμε νωρίτερα, για την αξιοποίηση δηλαδή των δεδομένων σου από τις εταιρείες ώστε να προσφέρουν περισσότερα, κυρίως μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης, στην πρόοδο του ανθρώπου. Αλλά μιλά και για την Ιστορία του Ανθρώπου, των ανθρώπων δηλαδή, ως παράδειγμα. Και αν από τη μια δεις τους τοίχους των προγόνων μας και από την άλλη τους δικούς μας (social) τοίχους, ίσως και να καταλήξεις κι εσύ στο συμπέρασμα πως δεν έχουν αλλάξει και πολλά από τότε.

Μόνο το μέσο και  το reach των ιστοριών μας.

Μήπως σειρά έχει η Interactive Μνήμη;

Τα σπήλαια δεν τα πρόλαβα, αλλά πρόλαβα λίγο από το πώς αλλάζει η εμπειρία των ιστοριών, του storytelling και επομένως της μνήμης. Ας δούμε -χονδρικά- την πορεία: Από την απλή θύμηση, στην προφορική παράδοση, στα αντικείμενα (και τα αγάλματα), τα γράμματα και από εκεί στους πίνακες ζωγραφικής (και τις εικόνες), έπειτα στη φωτογραφία, το φιλμ, το βίντεο. Μετά;

Ο Juan Gabriel Vasquez αναφέρει στην τελευταία νουβέλα του, Οι Υπολήψεις (6): «Για μια φυλή ιθαγενών στην Παραγουάη (ή στη Βολιβία), το παρελθόν είναι αυτό που βρίσκεται μπροστά μας, γιατί μπορούμε να το βλέπουμε και να το γνωρίζουμε, ενώ αντίθετα, το μέλλον είναι αυτό που βρίσκεται πίσω μας: αυτό που δεν βλέπουμε και δεν το γνωρίζουμε».

Με όλα όσα είπαμε, θα παραμείνει η μνήμη μια μονομερής προβολή του παρελθόντος;  Δεν ξέρω για σένα αλλά εγώ δε μπορώ να βλέπω καν παλιές φωτογραφίες μου. Πόσο μάλλον φωτογραφίες από αγαπημένα πρόσωπα που έφυγαν. Μου ξύνουν την πληγή και τρέχει μετά η απώλεια. Για το παιδί μου όμως, που θα έχει μεγαλώσει μέσα στο διαδίκτυο και θα είναι εξοικειωμένο τόσο πολύ με τις φωτογραφίες, τα βίντεο, τις λήψεις, την προβολή τους και την ψηφιακή αλληλεπίδραση, κάτι τέτοιο ίσως δεν θα μοιάζει τόσο επίπονο.

Το δε εγγόνι μου, αν δε σβήσω μετα θάνατον την παρουσία μου από τον social κήπο των επίγειων απολαύσεων, ίσως και θα μπορεί να αλληλεπιδρά με το νεκρό προφίλ μου!

Όπως είπε και η Λευκή Βασίλισσα στην Αλίκη (7):

Είναι πολύ φτωχή η μνήμη που δουλεύει μόνο προς τα πίσω.

fayum 10.2019

Σημειώσεις – Πηγές:

 (1) Tim Herrera, Is Your Digital Life Ready for Your Death?, Nytimes.com

(2) Hard Questions: What Data Does Facebook Collect When I’m Not Using Facebook, and Why?, Newsroom.fb.com

(3) Rachel E. Greenspan, On Facebook, the Dead Will Eventually Outnumber the Living. What Does That Mean for Our Histories?, Time.com

(4) What will happen to my Facebook account if I pass away? – Facebook.com

(5) Kenny Worden, What happens to your data when you die, Medium.com

(6) Μτφ Αχιλλέας Κυριακίδης, Εκδόσεις Ίκαρος, 2019.

(7) Carrol Lewis, Μες τον καθρέφτη και τι βρήκε η Αλίκη εκεί, Μτφ Σωτήρης Κακίσης, Εκδόσεις Ύψιλον, 1979